مالاریا

مالاریا مهم‌ترین بیماری انگلی و یکی از مسایل مهم بهداشتی تعدادی از کشورها بخصوص کشورهای گرمسیری دنیا است.این بیماری به صورت عفونت حاد در بیشتر موارد وخیم و گاهی طولانی و با ویژگیهای تب متناوب و لرز، کم‌خونی و بزرگی طحال و گاه با ویژگیهای ساده یا کشنده دیگر خودنمایی می‌کند. اهمیت این بیماری به خاطر شیوع زیاد و مرگ‌ و میر قابل توجه‌است.کلمه مالاریا یک کلمه ایتالیایی و به معنای هوای بد (Mal-Aria) است و منظور از آن تعریف بیماری با ویژگیهای تب متناوب است که ایتالیایی‌ها در گذشته وجود آن را ناشی از هوای بد و مناطق باتلاقی می‌دانستند. بیماری مالاریا با نامهای دیگری چون پالودیسم، تب و لرز، تب نوبه و تب متناوب نامیده می‌شود.
علائم بیماری مالاریا:
علامت متداول بيماري تب شديدي است كه همراه با ساير علائم مربوطه (لرز ، عرق)  براي مدت 5 تا 8 ساعت ادامه يافته و سپس هر 2 يا 3 روز يكبار باز مي گردد.  ابتدا الگو هاي تب بصورت منظم  نيست ولي بعدا در صورتي كه  دوره هاي  شيزوگوني  همزمان شود رفته رفته اين الگو ها حالت منظمي را به خود مي گيرد كه به آنSynchronized   مي گويند. بطور كلي يك حملة مالاريا شامل مراحل زير است:
1-  مرحله سرما (Cold Stage ) :  ناگهاني شروع مي شود. بيمار شديداً احساس كسالت نموده، دچار سردرد و دردهاي استخواني شده و تمام بدن با سرماي شديد و غير قابل تحملي به مدت 1 ساعت شروع به لرز مي نمايد.
2- مرحله  گرما ( Hot Stage ) : با بالا رفتن دماي بدن به حدود 40  تا 41 درجه سانتيگراد لرز متوقف شده و تب شديدي بدن را فرا  مي گيرد كه مدت 1 تا 2 ساعت اين وضعيت ادامه دارد . دورة تب بر حسب گونه هاي مختلف پلاسموديوم  متفاوت و به صورت زير مي باشد.
-    تب 3 به 1 :  حملات تب يك روز درميان روي مي دهد. عامل آن پلاسموديوم اووال ، ويواكس و فالسيپارم  ميباشد.
-   تب 4 به 1 :  حملات تب دو روز درميان و توسط پلاسموديوم مالاريه ايجاد مي گردد.
3- مرحله تعريق ( Sweating Stage ) :  پس از گذشت 1 تا 2 ساعت از شروع تب ، بيمار شروع به عرق نمودن كرده كه در پايان اين مرحله و با گذشت 5 الي 8 ساعت از شروع تب ، درجه حرارت بدن به حد طبيعي باز مي گردد، بيمار خسته اما بدون علامت است و تا شروع مرحلة بعدي احساس آرامش مي كند.
دوره نهفتگي بيماري(Incubation Period)
بطور معمول از 9 تا 30 روز متفاوت است و ممكن است تا چندين ماه طول بكشد. گونه هاي پلاسموديوم ويواكس در مناطق معين جغرافيايي دوره نهفته طولاني و بيشتر از 10 ماه دارند.

انتقال مالاریا:
عمده ترين راه انتقال بيماري مالاريا  انتقال  از  طريق  نيش  پشه  آنوفل  ماده  مي باشد كه در سال 1897 توسط رونالد راس ثابت شد. اين پشه ها در اكثر كشورهاي مناطق معتدله و حاره و هر جا كه محل زيست مناسبي براي آنها فراهم شود وجود دارند. نحوة انتقال به اين صورت مي باشد كـه پشه هاي ماده در طي خونخواري از شخص آلــوده، انگل را بلعيده و انگل در بدن پشه پس از طي دوره و زمان خاصي مجدداَ به فرم آلوده كننده درآمده و  همراه  با  محتويـات بزاق طــي خونخواري بعدي  بـه افراد  سالم جامعه منتقـل  مي گـردد و اين چرخه تا جايي  كه توسط عامل بخصوصي قطع نگردد ادامـه پيدا مي كند.

کنترل مالاریا:
به دليل اينكه چـرخة انتقال مـالاريا از سه جـزء  انگـل مـالاريا، انسان  و پشـة آنوفـل ناقـل و تحت تـاثير شرايط محيطي تشكيل شده است اقـدامات مبارزه مي تواند برعلية هــــر كدام از اين اجزاء انجـــام پذيرد و قــطع اين  زنـجيره  در هـــر قسمت  مانع  انتقـال  مالاريا مي گردد.
 1- مبارزه با انگل مالاريا:
        - پيشگيري با واكسن
        - پيشگيري دارويي
        - درمان افراد مبتلا به مالاريا
 
2- اقدامات حفاظت فردي:
بكار بردن روشهاي حفاظت فردي موضوع مهم در جلوگيري از ابتلاء به مالاريا مي باشد كه مي توان با آموزش اين روشها به جامعه از ابتلاء آنان به مالاريا كاست. از انواع روشهاي حفاظت شخصي ميتوان روشهاي زير را نام برد:
- استفاده از پيراهنهاي آستين بلند و شلوار بلند در طول شب
- اجتناب از سفر و خوابيدن در مناطق مالاريا خيز در طول فصل انتقال و بخصوص شب هنگام
- استفاده از قرصهاي پيشگيري
- استفاده از مواد دور كنندة حشرات
- استفاده كودكان از پشه بند قبل از ساعت 7 شب و آغاز گزش
- استفاده از توري برروي درب و پنجره ها و خوابيدن در اين مكان
- استفاده از حشره كش هاي دستي و وسايل دود كننده جهت كشتن پشه هاي داخل اماكن
- استفاده از وسايل خنك كننده در داخل اطاق و اجتناب از بيرون خوابي
- اجتناب از سكونت در فاصله هاي نزديك با منابع لاروي
- استفاده از پشه بند آغشته به حشره كش
 3- مبارزه با پشه هاي آنوفل:
يكي از مهمترين اقدامات كنترل مالاريا مبارزه با پشه هاي آنوفل است كه در كوتاهترين زمان ممكن بيشترين عوايد را به بيشترين افراد  در يك  جامعه  ارائه مي كند. بر طبق استراتژي ملي كنترل مالاريا، كنترل  ناقلين در اولويت دوم قرار مي گيرد و كنترل پشه هاي ناقل  به مراحل بالغ و نابالغ آنها هدايت مي شود. مبارزه با پشه ها به دو بخش، مبارزه با لارو پشه ها و مبارزه با  پشة بالغ  تقسيم مي گردد. شكل زير چرخه زندگي ناقلين مالاريا و مهمترين روشهاي مبارزه را در هر مرحله از اين چرخه نشان مي دهد
3-1- مبارزه با لارو پشه ها:
در محل هايي كه زيستگاههاي لاروي محدود و قابل شناسايي هستند و بخصوص در جاهائيكه تعداد آنها نسبت به خانه هاي موجود ، محدود و كم است ارجحيت دارد لذا مبارزه با لارو  در شهرها مفيد واقع مي گردد. حسب نوع و مكان لانه لاروي  ميتوان از روشهاي لاروكشي متفاوتي استفاده نمود.
 
    1- استفاده از لاروكش هاي شيميايي  (Chemical Larvicides):
استفاده از انواع لاروكش هاي شيميايي بخصوص آن دسته كه اثر فوري و موثر دارند ضروري است مانند:
Temephos ( Abate® )
Chlorpyrifos methyl  ( Reldan®)
Pirimiphos methyl  ( Actellic®)
 
2- لاروكش هاي فيزيكي   (Physical Larvicides):
اثرات خود را از طريق بكار بردن  مواد فيزيكي يا بهسازي محيط اعمال مي كنند. مواد فيزيكي مانندPolystyrene beads   سطح آب را پوشانده و مانع تماس  پشه ها با آب و يا مانع رسيدن لاروها به  سطح  آب  شده  و  باعث  خفگي  لاروها مي گردند.
 
3- لاروكش هاي بيولوژيكي (Biological Larvicides):
يكي از بهترين و مهمترين راه كنترل ناقل استفاده از موجوداتي است كه از لارو و تخم پشه ها بعنوان مواد غذايي استفاده مي نمايند (ماهی های لارو خور) ، يا در محيط وجود داشته و خورده شدن آنها توسط لاروها و يا فعاليت آنها باعث از بين رفتن لاروها مي گردد (باسيل ها)،  بخصوص در مناطقي كه ژيت هاي لاروي وسيع وجود دارد . از مزاياي استفاده از عوامل كنترل بيولوژيك مي توان اختصاصي تر عمل كردن آن نسبت  به مبارزة شيميايي ، عدم آلودگي محيط زيست ، بروز مقاومت كمتر و خود محور بودن عمليات كنترل مي باشد كه ممكن است تا مدتها نياز به تكرار عمليات نداشته باشد.
براي موفق بودن عمليات مبارزه با لارو لازم است كه گاهي چندين برنامه در كنار هم همزمان مورد استفاده قرار گيرد. البته از مشكلات مبارزه با لارو در اين است كه:
     1- در صورت عدم توجه به حتي يك زيستگاه لاروي ممكن است از اين مكان در مدتي كوتاه تعداد زيادي پشة بالغ توليد گردد.
    2-  لاروكشي مي تواند زماني مفيد واقع گردد كه فاصلة نوبت هاي لاروكشي بر اساس طول دورة رشد و تكامل پشه در آب باشد و دورة لاروكشي از كمي پيش از شروع فصل انتقال تا پايان فصل انتقال بيماري باشد.
 
3-2- مبارزه با بالغ پشه ها:
اساس مبارزه با پشة بالغ پايين آوردن سن خطرناك پشه است يعني كم كردن طول عمر پشه هاي آنوفل به حدي كه در حرارت منطقه دورة اسپوروگوني در پشة ناقل كامل نگردد بعبارت ديگر پشه قبل از آنكه آلوده كننده باشد از بين برود. در شرايط گرمسيري اين بدان معني است كه طول عمر پشه بايد كوتاهتر از 10 روز باشد. از روشهاي مبارزه با پشه هاي بالغ مي توان روشهاي زير را نام برد:
 
   1- تغييرات محيط زيست ( هم بر روي لارو و هم بالغ موثر است )
   2- استفاده از حشره كش (  سموم ابقايي ، ترموفاگ ، سمپاشي فضايي )
   3- مبارزه بيولوژيك ( عقيم سازي ، استفاده از حشرات شكارچي

مالاریا در ایران

مالاريا از قديم به عنوان يكي از مسائل بهداشتي مهم تلقي شده و هيج بيماري ديگري به اين اندازه موجب زيان هاي مالي و جاني جبران ناپذير در كشور نشده است. همان طور كه مشخص است ، مهم ترين استان هاي دارای مشكل در كشور، عبارتند از  سيستان و بلوچستان, هرمزگان , كرمان و فارس كه در مجموع 96 درصد از كل موارد را بخود اختصاص مي دهند.