سرطان روده بزرگ به عنوان یك بیماری شایع و در عین حال قابل پیشگیری، همواره توجه مراكز سلامت و بهداشتی سراسر دنیا را به خود جلب كرده‌است.
این سرطان دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطانها را به خود اختصاص داده است. اكثر موارد، سرطان روده بعد از 50 سالگی بروز می كند.
این سرطان، مقام چهارم را در بین انواع سرطان ها و مقام دوم را در بین سرطانهای دستگاه گوارش (بعد از معده ( دارد. این سرطان در زنان در رتبه سوم و در مردان در رتبه پنجم قرار گرفته است. آمارها نشان می دهد، شیوع بیماری در كشور ما رو به افزایش است و به عنوان یكی از مهم ترین سرطانها در هر دو جنس مطرح می باشد.
انواع سرطان های روده
سرطان روده بزرگ را می توان به سه نوع تقسیم كرد:
نوع منفرد (Sporadic): كه حدود 70 تا 80 درصد سرطان روده را تشكیل می دهد. در این نوع سرطان، سابقه مشخصی در بستگان بیمار از نظر ابتلا به سرطان روده و یا سایر سرطانهای مرتبط وجود ندارد و فرد به صورت اسپورادیك (موارد تك گیر) به بیماری دچار می شود. این فرم اغلب در افراد بالای سن50 سال مشاهده می شود.
در این نوع سرطان، سن و عوامل محیطی نقش مهم تری نسبت به عوامل ژنتیكی ایفا می كنند. غربالگری برای این نوع سرطان از سن 50 سالگی در تمامی افراد شروع می شود كه این غربالگری نقش عمده‌ای در شناسایی بیماران در مراحل اولیه بیماری و كاهش میزان مرگ و میر آن داشته است.
نوع ارثی : حدود 5 تا 10درصد از سرطانها را تشكیل می دهد كه در این فرم ژن فرد، نقش بسیار مهمی در ابتلای وی به بیماری ایفا می كند. شایعترین سندرم ارثی شناخته شده سندرم لینچ (Lynch syndrome) است که دو نوع آن وجود دارد:
سندرم لینچ یك : معمولاً در فامیل فرد بیمار، سرطان روده شایع است.
سندرم لینچ دو : علاوه بر سرطان روده، تومور تیروئید، رحم، تخمدان و سینه در افراد فامیل شایع است كه تا 80 درصد این افراد به سرطان دچار می شوند.
نوع خانوادگی: امروزه مشخص شده كه سرطان روده در بعضی خانواده‌ها بیش از حد طبیعی مشاهده می شود. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژی، میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل درجه یک بیمار، به 6/1 تا 8 برابر افزایش می یابد. در حال حاضر اخذ شرح حال و تاریخچه فامیلی از اقدامات بسیار مؤثر برای تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل است. این نوع از سرطانها در حدود 10 تا20 درصد كل موارد سرطان روده را شامل می شود.
میزان بقا
اكثر تومورهای روده تا مراحل پیشرفته بدون علامت هستند و حتی علائم دیررس آن ممكن است در سایر بیماری‌های روده نیز مشاهده شوند.
میزان بقای عمر بیماران شدیداً به مرحله پیشرفت بیماری بستگی دارد. متأسفانه 45 درصد بیماران در زمان تشخیص، در مرحله 3 یا 4 بیماری هستند كه شانس زنده ماندن 5 ساله این افراد زیر 50 درصد است، حال آنكه اگر بیماری در مرحله یك تشخیص داده شود، احتمال نجات فرد تا 95 درصد بالا می رود. این امر اهمیت تشخیص زودرس بیماری را بیش از پیش روشن می كند.
در سال‌های اخیر، پس از چندین دهه سیر صعودی این بیماری در كشورهای غربی، اكنون به تدریج شیوع و مرگ و میر آن رو به كاهش گذاشته است و مهم ترین دلیل آن غربالگری با استفاده از تست‌های ژنتیك و برداشتن پولیپ‌ها، تشخیص زودرس و دقیق‌تر و درمان‌های مؤثرتر بوده است.
بدین ترتیب اهمیت غربالگری و تست های ژنتیك در پیشگیری و تشخیص زودرس بیماری و در نهایت افزایش طول عمر بیماران مشخص می شود.
هر كدام از ما ممكن است روزی قربانی سرطان روده بزرگ شویم. با این حال عوامل زمینه‌سازی برای سرطان روده بزرگ وجود دارند كه اگر عوامل را بشناسیم و از آنها پرهیز كنیم تا حد زیادی از ابتلا به این نوع سرطان در امان خواهیم بود.
مهم‌ترین عامل تاثیرگذار در ابتلا به سرطان روده بزرگ ، رژیم غذایی است. خودتان فكر می‌كنید سرطان بیشتر گوشتخوارها را می‌پسندد یا آنها كه اهل خوردن فیبر، میوه‌ها و سبزیجات هستند؟
در رژیم‌های غذایی كه حاوی میوه‌ها و سبزیجات و مواد غذایی فیبردار هستند، این نوع سرطان كمتر دیده میشود اما كسانی كه در رژیم غذایی‌شان گوشت قرمز و چربی به مقدار فراوان می‌گنجانند، بیشتر از دیگران در معرض خطر این بیماری هستند.
سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ در خانواده، بیماری‌های التهابی روده، چاقی زیاد بخصوص چاقی شكمی و استفاده از الكل، خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش میدهد.
پیشگیری از درمان بهتر است
درمان سرطان در كشور دشوار و هزینه‌بر است تا جایی كه بیشتر بیماران سرطانی باید علاوه بر غم بیماری، اضطراب تامین هزینه‌های بیماری‌شان را نیز داشته باشند، اما اگر مردم راه‌های پیشگیری از ابتلا به انواع سرطانها را بشناسند، آن وقت شاید هرگز به آنها مبتلا نشوند و كابوس تامین هزینه‌ها و نگرانی از میزان پیشرفت درمان‌ها را تجربه نكنند، این اصل درباره سرطان روده بزرگ نیز صدق می‌كند.
سرطان روده بزرگ، یا سرطان کولون: در این بیماری سلولهای سرطانی در داخل بافت روده شروع به تکثیر می‌کنند. اگر چه این سرطان از جمله معمولترین سرطانهای بشر به حساب می‌آید اما بدلیل بهبود روشهای غربالگری و تشخیصی، تعداد موارد جدید این بیماری و مرگ ناشی از آن بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.این بیماری در هر سنی بروز می‌یابد اما میزان بروز در سن بالای ۵۰ سال بیشتر است. زمانیکه در مراحل اولیه تشخیص داده میشود. این سرطان درمانپذیر است اما تشخیص آن در این مراحل هیچگونه علامتی ندارد. روده برزگ بخشی از سیستم گوارشی شامل مری، معده، روده‌های بزرگ و کوچک می‌باشند. روده باریک از انتهای معده شروع شده و به روده بزرگ ختم میشود و سپس روده بزرگ نیز از آنجا تا محل مقعد ادامه می‌یابد، روده بزرگ شامل دو بخش است. بخش اول اصطلاحاً کولون نامیده میشود. که حدود ۱۸۰ سانتی متر طول دارد. بخش دوم نیز راست روده است که طول آن به ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر می‌رسد.
عوامل زیر ممکن است شانس ابتلا به سرطان روده بزرگ را در فرد افزایش دهد.
• سن: اکثر افراد مبتلا به این بیماری سن بالای ۵۰ سال دارند اما این بیماری در هر سنی اتفاق می افتد. ولی بعد از سن 50 سالگی افزایش می یابد. . بیش از 9 نفر از 10 نفر مبتلا به سرطان کولو رکتال سن بالاتر از 50 سال دارند.
• رژیم غذایی: بین این بیماری و رژیم غذایی پر از چربی و پر انرژی و کم فیبر، رابطه مستقیم وجود دارد.
• پولیپ ها: این بیماری بصورت رشد توده‌های خوش خیم در جدار روده تعریف میشود که معمولاً بعد از سن ۵۰ سالگی شایع است. به‌نظر می‌رسد که در این ساختار شانس ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش میدهد.
• تاریخچه شخصی : کسانیکه قبلاً سرطانهای روده بزرگ داشته‌اند یا خانم هایی که مبتلا به سرطان تخمدان، رحم، یا پستان بوده اند، شانس بیشتری جهت ابتلا به این بیماری دارند.در حال حاضر در بعضی از موارد این سرطان، ژنهای مسؤول شناسایی شده اند. لذا قبل از بروز سرطان، چنین افرادی را از نظر حامل ژن بودن مورد بررسی قرار می‌دهند.
• سابقه بیماری روده : (کولیت اولسروز و کرون ) در این بیماری پوشش جدار روده بزرگ دچار التهاب شده است.افراد مبتلا به این بیماری شانس بیشتری جهت ابتلا دارند.
• سابقه فامیلی سرطان کولورکتال : بخصوص اگر سرطان در آن افراد قبل از سن 60 سالگی شروع شده باشد .
• سندرمهای فامیلی خاص
• کم تحرکی
• وزن زیاد
• سیگار کشیدن : سیگاری ها 30 تا 40 درصد بیشتر از غیر سیگاریها از سرطان کولورکتال فوت می کنند .
• مصرف الکل
سایر عوامل که کمتر بعنوان ریسک فاکتور مطرح می شوند :
• نژاد : نژاد آفریقایی آمریکایی بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند و بیشتر هم دچار مرگ ناشی از آن میشوند ولی علت آن چندان مشخص نیست .
• دیابت : دیابتی ها 30 تا 40 درصد بیشتر دچار سرطان کولورکتال می شوند . همچنین مرگ ناشی از این سرطان هم در میان آن ها شایع است .
• کشیک های شبانه : مطالعات نشان داده که کار در شیفت شبانه به میزان حداقل 3 شب در ماه برای 15 سال خطر ابتلا به سرطان کولورکتال را در زنان افزایش می دهد.
• سرطان های دیگر و درمان آنها
علائم و نشانه‌ها
علائم این بیماری ممکن است شبیه به سایر علائم نظیر عفونت ها،تب، بواسیر و بیماری‌های التهابی روده باشد. بنابراین مراجعه به پزشک به منظور ارزیابی بهتر، لازم و ضروری می‌باشد. از آنجایی که در مراحل اولیه این بیماری با موفقیت قابل درمان است. در صورت مشاهده هر کدام از علائم زیر به پزشک مراجعه نمائید.
• وجود هرگونه تغییر در عادات دفعی روده نظیر اسهال، یبوست یا کاهش قطر مدفوع که بیش از یک روز طول بکشد.
• احساس دفع مدفوع که با انجام این کار هم برطرف نشود.
• خونریزی از راست روده یا وجود خون در مدفوع
• دردهای قولنجی معده
• استفراغ
• ضعف و خستگی
• یرقان و زردی پوست یا سفیدی چشم
در بعضی از موارد ممکن است فرد مبتلا به سرطان بوده اما هیچگونه علامتی نداشته باشد. بنابراین غربالگری در افراد پر خطر مثل افراد بالای ۵۰ سال ضروری می‌باشد.
غربالگری و تشخیص
استفاده از روشهای غربالگری معمولی در بیمارانی که هرگونه فاکتور خطری داشته باشند یا اینکه علائم مذکور را داشته باشند توصیه میشود. از جمله روشهای تشخیصی که برای غربالگری این سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد. می توان به آزمایش‌های زیر اشاره نمود.
• آزمایش وجود خون در مدفوع : اگر جواب این آزمایش مثبت شود آزمایش های دیگر نظیر رکتوسیگوئیدسکوپی یا کولونوسکوپی انجام میشود تا علت اصلی خونریزی مشخص شود .
• بر اسااس توصیه انجمن گوارش آمریکا ، همه افراد در معرض خطر متوسط ابتلا ، از سن 50 سال به بالا باید به یکی از موارد زیر عمل کنند :
1- آزمایش سالانه وجود خون در مدفوع
2- انجام سیگوئیدسکوپی انعطاف پذیر هر 5 سال
3- کولونوسکوپی هر 10 سال
• معاینه راست روده: در این معاینه پزشک راست روده را معاینه میکند تا وجود هرگونه مورد را بررسی کرده و در صورت وجود مواد در داخل راست روده آنها را از نظر آغشته بودن با خون مورد بررسی قراردهد.
• پروکتوسکوپی : در این روش از طریق دستگاه‌های خاصی بصورت مستقیم داخل راست روده و قسمت‌های تحتانی روده بزرگ مورد مشاهده قرار می‌گیرد. از طریق این روش نیمی از سرطانها قابل تشخیص هستند. در این روش ممکن است بیمار احساس فشار کند اما دردی را احساس نخواهد کرد.
• کولونوسکوپی: از طریق این روش نیز با ابزارهای خاصی، مشاهده کلی روده بزرگ و راست روده ممکن میشود. در این حالت نیز فرد دردی را احساس نخواهد کرد.
• در صورت وجود هرگونه توده در طول این قسمت‌ها نیاز است که بخشی از توده برداشته شود تا در زیر میکروسکوپ از نظر وجود بافت یا سلولهای سرطانی مورد بررسی قرار گیرد. این عمل را بیوپسی می نامند.
پیش آگهی و درمان سرطان روده، بستگی به مرحله بیماری ( به این معنا که سلولهای سرطانی فقط بافت پوششی روده را یا تمامی جدار آنرا را درگیر کرده اند) و شرایط سلامتی عمومی فرد بیمار دارد. بعد از درمان به منظور اندازه گیری نوعی آنتی ژن در خون آزمایش خون داده شده و عکسبرداری انجام می‌گیرد تا مشخص شود که آیا سرطان عود کرده است یا خیر.
مراحل سرطان
عود سرطان به معنای برگشت دوباره آن بعد از درمان می‌باشد. ممکن است عود دوباره در روده بزرگ یا سایر قسمت‌های بدن نظیر کبد یا ریه رخ دهد. اگر عود بصورت درگیری تنها یک ناحیه از بدن باشد باید جراحی انجام شود. اما در صورت درگیری بیش از یک ناحیه و انتشار سرطان در قسمت‌های مختلف بدن ممکن است از روشهای دیگری نظیر شیمی درمانی یا رادیوتراپی استفاده شود.
روشهای درمانی
بطور کلی سه روش درمانی جهت درمان سرطان روده بزرگ وجود دارد که شامل جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی است. روش دیگر درمانی نیز وجود دارد که در آن از روشهای بیولوژی برای درمان استفاده میشود. البته استفاده از این روشها در حد مطالعات بالینی است. بسته به مرحله بیماری 2 نوع یا بیشتر از روشهای درمانی انتخاب میشوند.
• جراحی : جراحی شایعترین روش درمانی در تمامی مراحل سرطان به حساب می‌آید. این روش به طرق مختلف انجام شده و براساس نظر پزشک و مرحله سرطان، روشهای جراحی متفاوت می‌باشد.
عوارض جانبی جراحی : عوارض جانبی جراحی به محل تومور و نوع جراحی بستگی دارد. معمولاً در چند روز اول بعد از جراحی بیمار احساس ناراحتی دارند ولی معمولاً درد با دارو قابل کنترل می‌باشد. مدت زمان بهبود بعد از عمل جراحی از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است.
• پرتو درمانی : در این روش از اشعه X با انرژی بالا برای کشتن سلولهای سرطانی و کوچک نمودن اندازه تومور استفاده میشود. تولید اشعه میتواند خارج از بدن و به‌وسیله ماشینهای خاص یا در داخل بدن و از طریق موادی که تولید کننده اشعه هستند، صورت گیرد. پرتو درمانی به تنهائی یا همراه با جراحی و شیمی درمانی انجام می‌گیرد.
• شیمی درمانی: این روش از داروها به منظور کشتن سلولهای سرطانی استفاده میشود. اکثر داروهای ضد سرطانی بصورت تزریق داخلی در بدن یا داخل عضلات مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما بعضی دیگر نیز به فرم خوراکی قابل مصرف هستند. شیمی درمانی یک روش درمانی سیستمیک به حساب می‌آید به این معنا که دارو از طریق جریان خون به هر قسمتی از بدن می‌رود تا سلولهای سرطانی را بکشد. بعد از آنکه جراح تمامی سلولها و بافت سرطانی را از طریق جراحی برداشت، یک دوره شیمی درمانی نیز داده میشود تا سلولهای سرطانی باقیمانده نیز در صورت وجود از بین بروند.
• عوارض جانبی شیمی درمانی : داروهای شیمی درمانی معمولاً سلولهای با سرعت تکثیر بالا را مورد هدف قرار می‌دهند. از آنجایی که در بدن علاوه بر سلولهای سرطانی بافتهایی نظیر سلولهای خونی، بافت پوششی سیستم گوارشی و سلولهای فولیکول مو نیز از سرعت تکثیر بالایی برخوردار هستند، لذا ممکن است این بافتها نیز مورد هدف داروهای شیمی درمانی قرار بگیرد. در نتیجه عوارض جانبی شامل : عفونتها، خستگی، ریزش موی موقتی، زخمهای دهانی و یا سایر علایم است. از جمله مهم‌ترین عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی کاهش کلی سلولهای خونی می باشد. از آنجایی که داروهای شیمی درمانی مغز استخوان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند، ممکن است کم خونی (بصورت کاهش انرژی انجام کارها)، کاهش پلاکتهای خونی ( بصورت خونریزی) یا کاهش گلبولهای سفید ( بصورت افزایش استعداد ابتلا به عفونتها ) ایجاد شود. معمولاً همه کسانی که از این روش درمانی استفاده می‌کنند به تمامی این علائم مبتلا نمی‌شوند. به علاوه در طی دوره استراحت و بعد از قطع درمان تمامی این علایم برطرف میشوند.
[۱] عوامل تشدید کننده بروز سرطان روده بزرگ : مصرف زیاد گوشت های چرب، غذاهای خیلی چرب، غذا های سرخ کرده، چاقی و زیادی وزن. مصرف غذاهای چرب حیوانی مانند گوشت به مقدار زیاد و مکرر در طول زندگی می تواند از علل مهم بروز سرطان روده بزرگ باشد . از علل دیگر بروز سرطان کولون می توان به اختلالات مادرزادی روده و عفونتهای روده ای و ارث و علل ناشناختۀ دیگر اشاره کرد.
عوامل بازدارنده : مصرف میوه جات تازه مخصوصا سبزیجات تازه، مصرف گوشت ماهی به جای گوشت های قرمز، حبوبات، غلات، نوشیدن آب زیاد، و آب پز کردن غذاها( به جای سرخ کردن).
. غذاهای حاوی سبزیجات و میوه ها می تواند از بروز سرطان کولون پیشگیری کند. در کشورهایی که از غذاهای فیبری و سلولزی کمتری استفاده می شود استعداد بروز این سرطان بیشتر است
پیشگیری از سرطان کولورکتال :
• انجام آزمونهای غربالگری : با آزمون های غربالگری میتوان پی به وجود پولیپ ها هم برد که برداشت آنها به پیشگیری از سرطان کمک می کند .
• رژیم غذایی و ورزش : جامعه سرطان آمریکا پیشنهاد میکند که عمده مواد غذایی موجود در هر وعده از منابع گیاهی باشد و هر روز حداقل 5 وعده میوه و سبزی مصرف شود و در ضمن از خوردن غذاهای پر چربی خودداری شود. بعضی مطالعات نشان میدهد که مصرف روزانه مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک یا فولات می تواند خطر ابتلا ء به سرطان کولورکتال را کاهش دهد . ورزش هم مفید است و حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی برای 5 روز یا بیشتر در هفته برای پیشگیری از سرطانها توصیه میشود .
• آسپرین و داروهای دیگر : مصرف آسپرین میتواند از رشد پولیپ ها جلوگیری کند . داروی سلبرکس میتواند در کسانی که به دلیل سابقه فامیلی استعداد ابتلاء به پولیپ دارند باعث کاهش بروز پولیپ شود ولی مصرف این داروها بدلیل عوارض جانبی بصورت همگانی توصیه نمیشود .
